Бала бойындағы аутизм белгілерін қай кезде байқауға болады

Аутизммен ауыратын адамдар өте әртүрлі болып келеді. Олардың кейбіреулерінің ерекше қабілеттері мен фантастикалық есте сақтау қабілеті бар, ал басқалары қарым-қатынас пен оқуда қиындықтары болып жатады. Алматы қаласының Өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен брифингте «Асыл Мирас» аутизм орталығының басшысы Альмира Қалимова біздің елде аутизм туралы ресми статистика жоқ екенін, бірақ АСБ (аутизм спектрінің бұзылуы) белгілерін анықтауға көмектесетін әдістер пайда болғанын айтты, деп хабарлайды Almaty.tv.

Бұл бағыттағы жұмыстарды Болат Өтемұратов қоры мүлдем тегін жүргізеді.

Әдетте, ата-аналар аутизмнің белгілерін ерте балалық шақта анықтай алады. АСБ бар балалар «ана, әке» деп айтпайды, көзге қарамайды, күлмейді және жыламайды. Бұл жағдайда дереу мамандарға хабарласып, баланың функционалдық дағдыларын айтарлықтай жақсартатын қолайлы араласу интервенциясын іздеу маңызды.

«Сонымен қатар, мұндай балалар шақырғанға үн қатпайды, қарапайым әрекеттерді қалай орындау керектігін білмейді. Мысалы, олар «орындықты әкел, қуыршақты көрсет» деген өтініштерге жауап қайтармайды, «өз әлемінде» жүреді, мұндай балалардың ойындары стереотиптік болып келеді – автомобиль дөңгелектерін айналдыру, заттарды қатарға салу, саусақтармен ойнау, орнында секіру түрінде қайталанатын қозғалыстар, қабырғадан қабырғаға жүгіру, шеңберге жүгіру, өз осінің айналасында айналу, аяқтың ұшымен жүру. Аутизм ауру деп есептелмейтінін түсінген жөн», - деді А.Қалимова.

«Асыл Мирас» жетекшісі олардың орталығында мектепте жақсы нәтиже көрсеткен, бірақ анасынан ештеңе сұрай алмайтын бала болғанын айтты. Сондықтан аутизм спектрінің бұзылуы әрдайым ауқымды келеді, бірдей аутизмі бар адамдар жоқ.

Уақытында диагностикадан өтпеген және психологиялық-педагогикалық қолдау алмаған аутизмі бар балалар ересек жаста сыртқы әлеммен қарым-қатынаста қиындықтарға тап болады. Аутизм өмір бойы сақталуы мүмкін екенін түсіну қажет.

Спикер жыл сайын аутистік спектрдің бұзылуы (АСБ) бар балалар саны өсіп келе жатқанын атап өтті. Бұл ретте Қазақстанда аутизм бойынша нақты статистика жоқ, бірақ егер әлемдегі жағдайға қарайтын болсақ, халықаралық деректер бойынша 2016 жылы АҚШ-та 8 жасқа дейінгі балалар арасында 54-тен бір бұзылу жағдайы, Жапонияда 55-тен бір жағдай, Оңтүстік Кореяда 38-тен біреуі, Гонконгта 27-ден біреуі анықталды балалар.

«Ата-аналардың 50%-ы бір жасқа толған кезде баласының атиптік дамуын байқай бастайды. 24 айға қарай дабыл сигналдарын байқаған ата-аналардың пайызы қазірдің өзінде 90%-ға жетеді. Скринингтерде ата-анадан балаларында көру байланысы бар ма деп сұраймыз, аналары «иә, бар» деп жауап береді. Тексереміз, байланыс болмайды. Бала шақырғанға үн қатпайды, бірақ тамақтандыратынын біліп, «мә» дегенге бұрылады», - деді А.Қалимова.

Қазақстанда бұл бағыттағы жұмыстарды 2014 жылдан бері Болат Өтемұратов қоры жүргізіп келеді. 2015 жылдан бастап Қор Қазақстанның 11 облысындағы «Асыл Мирас» аутизм орталықтары желісі арқылы «Аутизм. Әлем барлығы үшін бір!» бағдарламасын жүзеге асыруда. Бір ғана Алматы филиалында 7 жылдық қызмет ішінде 2 937 бала диагностикадан өтті, диагноз 2463 балада (84%) расталды, 1659 бала көмек көрсету бағдарламаларын аяқтады. Қазірде орталықта 103 балаға қызмет көрсетіледі.

«Біздің орталықтарда АСБ-мен жұмыс істеу бойынша халықаралық сарапшылардан өткен мамандар жұмыс істейді. Барлық қызметтер мүлдем тегін. Аутизмге шалдыққан баланың дамуына ата-аналарды да тартамыз», – дейді А. Қалимова.

Баланы «Асыл Мирас» аутизм орталығына жатқызу және қолдау бағдарламасын анықтау үшін балаға сәби кезінен бастап диагноз қойылады. Диагноз қойылғаннан кейін маман баланы біздің орталықтың алты бағдарламасының біріне бағыттайды (ерте қолдау, оқу дағдыларын дамыту, сөйлеу дағдыларын дамыту (джаспер), әлеуметтік дағдыларды дамыту, өмірлік дағдыларды дамыту немесе қарқынды курс. Бағдарламалардың әрқайсысы (қарқындыдан басқа) аптасына үш рет, 3 айға 1 сағаттан өтетін 36 сабақтан тұрады. Ерте қолдау топтық бағдарлама (2-3 бала мен ата-анадан аспайды). Олар орталықта 10 жасқа дейінгі балалармен жұмыс істейді.

Альмира Қалимованың айтуынша, орталық ата-аналарға аутист баланы қалай дұрыс тәрбиелеуге, жағымды және жағымсыз мінез-құлықты түзеуге үйретеді.

Брифинг соңында ӨКҚ спикері 29-30 қарашада Алматыда Қазақстандық және халықаралық сарапшылар АСБ диагностикасы мен ерте араласудың өзекті мәселелерін талқылайтын «Аутизм. Мүмкіндіктер әлемі» IV Халықаралық конференция өтетінін хабарлады.